TEFAS ve BEFAS Fonları Nedir? Aralarındaki Farklar Neler?

Türkiye’de tasarruf ve yatırım bilincinin gelişmesiyle birlikte fon piyasaları da daha erişilebilir ve şeffaf bir yapıya kavuştu. Bu dönüşümün merkezinde ise Takasbank tarafından işletilen iki önemli altyapı yer alıyor: TEFAS (Türkiye Elektronik Fon Alım Satım Platformu) ve BEFAS (Bireysel Emeklilik Fon Alım Satım Platformu). Her iki platform da yatırımcıların fonlara daha hızlı, güvenilir ve merkezi bir yapı üzerinden erişebilmesini sağlayarak fon pazarının gelişimine önemli katkı sunuyor.

Bu yazıda TEFAS ve BEFAS sistemlerinin ne olduğunu, sundukları işlevleri ve aralarındaki temel farkları detaylı biçimde ele alacağız.

TEFAS Fonları Nedir?

TEFAS, Takasbank tarafından 2015 yılında hayata geçirilen Türkiye Elektronik Fon Alım Satım Platformunun kısaltmasıdır. Bu platform, yatırımcıların Türkiye’de ihraç edilen tüm yatırım fonlarına tek bir dijital kanal üzerinden ulaşmasını mümkün kılar.

TEFAS’ın en güçlü yönlerinden biri, farklı portföy yönetim şirketleri tarafından oluşturulan fonları merkezi bir yapıda bir araya getirerek yatırımcılara geniş bir alternatif seti sunmasıdır. Böylece kullanıcılar, tek bir banka ya da aracı kuruma bağlı kalmadan, farklı kurumların fonlarını karşılaştırmalı olarak inceleyebilir ve işlem yapabilir.

Yatırım fonları; hisse senetleri, kira sertifikaları, döviz, kıymetli madenler veya borçlanma araçları gibi çeşitli varlıklardan oluşan portföylerin profesyonel yöneticiler tarafından yönetilmesini sağlar. TEFAS’ın sağladığı altyapı sayesinde yatırımcılar bu portföylere kolayca erişebilir, fonların stratejilerini ve geçmiş performanslarını analiz edebilir.

Platform üzerindeki şeffaf veri paylaşımı da önemli bir avantajdır. TEFAS’ta tüm fonların günlük net aktif değerleri, portföy büyüklükleri, risk seviyeleri ve performans bilgileri düzenli olarak yayınlanır. Bu yapı, yatırımcıların doğru ve güncel bilgilere erişmesini sağlayarak daha bilinçli kararlar alınmasına katkıda bulunur. Hem bireysel hem kurumsal yatırımcılar için bu şeffaflık, güvenilir bir piyasa görünümü oluşturur.

TEFAS Fon Çeşitleri Nelerdir?

TEFAS, yatırımcılara farklı risk seviyelerine, varlık sınıflarına ve yatırım hedeflerine uygun geniş bir fon yelpazesi sunar. Bu çeşitlilik sayesinde yatırımcılar portföylerini kendi tercihleri doğrultusunda şekillendirebilir ve farklı piyasa koşullarına uygun stratejiler geliştirebilir. TEFAS kapsamında sunulan başlıca fon çeşitleri:

1. Hisse Senedi Fonları: Borsada işlem gören şirket hisselerine yatırım yapan bu fonlar, uzun vadeli sermaye artışı hedefler. Piyasa dalgalanmalarından etkilendikleri için risk seviyesi yüksektir ve büyüme odaklı yatırımcılar tarafından tercih edilir.
2. Borçlanma Araçları Fonları (Tahvil-Bono Fonları): Devlet tahvili, hazine bonosu veya kurumsal borçlanma araçlarından oluşan portföylerle daha istikrarlı bir yapı sunar. Sermaye koruması ve düzenli gelir hedefleyen yatırımcılar için daha uygun bir alternatiftir.
3. Karma Fonlar: Hisse senetleri ile borçlanma araçlarını bir arada bulunduran bu fonlar, farklı piyasa koşullarını dengeleyerek orta risk profilinde bir yatırım deneyimi sağlar. Hem büyüme hem istikrar arayan yatırımcılar için esnek bir seçenektir.
4. Serbest Fonlar: Belirli yatırım kısıtlarına tabi olmayan, esnek stratejilerle yönetilen fonlardır. Portföy yöneticileri piyasa şartlarına göre hisse, döviz, türev ürünler veya alternatif varlıklar arasında özgürce hareket edebilir. Daha çok deneyimli ve yüksek risk toleransına sahip yatırımcılar tarafından tercih edilir.
5. Altın Fonları: Altın ve altına dayalı finansal enstrümanlara yatırım yapan bu fonlar, fiziki altın taşımadan altın fiyatlarındaki değişimlere erişim sağlar. Dalgalı dönemlerde güvenli liman arayan bireyler için sıkça kullanılan bir alternatiftir.
6. Gümüş ve Kıymetli Maden Fonları: Gümüş, platin ve paladyum gibi değerli metallere yatırım yapan bu fonlar, portföye emtia bazlı çeşitlilik katar. Gümüş fonları, altına göre daha volatil olabilir ancak farklı ekonomik döngülere duyarlılığıyla yatırımcılara ek bir seçenek sunar.
7. Para Piyasası Fonları: Kısa vadeli ve düşük riskli yatırım araçlarına yönelen bu fonlar, günlük likidite imkânı sunar. Repo, ters repo ve kısa vadeli borçlanma araçları gibi enstrümanlardan oluşur ve nakit yönetiminde geçici değerlendirme için sıkça tercih edilir.
8. Sermaye Koruma Amaçlı Fonlar: Ana paranın korunmasını hedefleyen fonlardır. Belirlenen vade sonunda sermayeyi korumayı amaçlarken aynı zamanda kontrollü bir getiri hedefi taşır. Düşük risk arayışı olan yatırımcılar için uygundur.
9. Gayrimenkul Yatırım Fonları: Ticari gayrimenkuller, kiralama gelirleri veya gayrimenkul projelerine yatırım yapan bu fonlar, reel varlık çeşitlendirmesi arayan yatırımcılar için güçlü bir alternatiftir.
10. Fon Sepeti Fonları: Birden fazla fonun bir araya getirildiği çeşitlendirilmiş portföylerdir.
11. Katılım Fonları (Faizsiz Fonlar): Katılım finans ilkelerine uygun varlıklara yatırım yapar. Kira sertifikaları ve katılım endeksli hisseler temel bileşenleridir.
12. Değişken Fonlar: Yatırım stratejisi esnek bırakılmış fonlardır. Portföy bileşimi piyasa koşullarına göre geniş aralıkta değişebilir.

BEFAS Fonları Nedir?

BEFAS (Bireysel Emeklilik Fon Alım Satım Platformu), Takasbank gözetiminde 2021 yılında faaliyete geçirilen ve bireysel emeklilik sistemine ait fonların tek bir merkezde işlem görmesini sağlayan dijital bir altyapıdır. Platformun temel amacı, katılımcıların farklı emeklilik şirketleri tarafından sunulan fonlara kolayca erişmesini sağlamak ve bireysel emeklilik sistemine esneklik kazandırmaktır.

BEFAS öncesinde katılımcılar yalnızca sözleşme yaptıkları emeklilik şirketinin fonlarına yatırım yapabilirken, BEFAS sayesinde artık piyasadaki diğer emeklilik şirketlerinin fonlarına da erişim sağlanabilmektedir. Bu durum bireysel emeklilik ekosisteminde rekabeti artırmış, fon çeşitliliğini genişletmiş ve yatırımcılara daha kapsamlı bir tercih alanı sunmuştur.

Emeklilik fonlarının yönetimi, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından yetkilendirilen portföy yönetim şirketleri tarafından profesyonel bir yapı içinde yürütülmektedir. BEFAS bu yönüyle, uzun vadeli birikimlerin düzenli, güvenli ve sürdürülebilir bir yatırım çerçevesinde değerlendirilmesine katkı sağlar.

BEFAS Fon Çeşitleri Nelerdir?

BEFAS, bireysel emeklilik sistemine (BES) dâhil olan katılımcıların, farklı emeklilik şirketlerindeki fonları tek bir dijital platform üzerinden alıp satabilmesine olanak tanır.  BEFAS kapsamında sunulan fonlar; risk düzeyi, yatırım stratejisi ve portföy içeriğine göre farklı kategorilere ayrılır. Önemli BEFAS fon çeşitleri arasında şunlar yer alır:

1. Standart Katılım Fonları (Faizsiz Fonlar): Bu fonlar, katılım finans prensiplerine uygun olarak yapılandırılır ve faiz içeren hiçbir varlığa yatırım yapmaz. Portföylerinde genellikle kira sertifikaları, katılım endeksli hisse senetleri ve altına dayalı araçlar yer alır.
2. Kamu Borçlanma Araçları Fonları: Devlet tarafından ihraç edilen tahvil ve hazine bonosuna yatırım yapan bu fonlar, daha düşük risk düzeyiyle öne çıkar. Sermaye koruması ve istikrarlı bir portföy yapısı arayan katılımcılar için uygun bir seçenektir.
3. Hisse Senedi Fonları: Portföylerinin büyük bölümü Borsa İstanbul’da işlem gören şirket hisselerinden oluşur. Daha yüksek risk taşıyan bu fonlar, uzun vadeli büyüme hedefleyen yatırımcılar tarafından tercih edilir. Piyasa hareketlerine duyarlı yapılarıyla potansiyel sermaye artışı sunarlar.
4. Altın ve Değerli Maden Fonları: Altın, gümüş ve çeşitli değerli metallere yatırım yapan bu fonlar, portföye döviz bazlı çeşitlilik katar. Değerli metallere yönelik fiyat hareketlerinden faydalanmak isteyen yatırımcılar için güçlü bir alternatif sunar.
5. Karma Fonlar: Hisse senedi ve borçlanma araçlarını bir arada bulunduran bu fonlar, dengeli bir yatırım stratejisi sunar. Hem büyüme hem de istikrar arayışı olan katılımcılar için orta risk seviyesinde bir seçenek oluşturur.
6. Esnek Fonlar: Piyasa koşullarına göre dinamik pozisyon alma imkânı sunan bu fonlar, portföy yöneticilerine geniş bir hareket alanı tanır. Hisse, borçlanma araçları, döviz veya altın gibi farklı varlık türleri arasında esnek dağılım yapılabilir. Piyasa değişimlerine hızlı uyum sağlamak isteyen yatırımcılar için ideal bir yapıya sahiptir.
7. Katkı Payı (Başlangıç) Fonları: BES’e yeni katılan kişilerin ilk iki ay boyunca otomatik olarak yönlendirildiği, sistemsel öneme sahip fonlardır. Düşük riskli yapılarıyla başlangıç aşamasında katılımcıyı koruyucu bir rol üstlenir.

TEFAS ve BEFAS Fonları Arasındaki Farklar Nelerdir?

Türkiye’de fon piyasasına erişimi kolaylaştıran iki temel dijital altyapı bulunur: TEFAS ve BEFAS. Her iki sistem de yatırımcıların fonlara merkezi ve şeffaf bir yapı üzerinden erişmesini sağlar; ancak hedef kitleleri, işleyiş prensipleri ve sağladıkları avantajlar bakımından önemli farklara sahiptir.

1. Amaç ve Hedef Kitle

TEFAS fonları, kısa ve orta vadeli tasarruflarını profesyonel yönetim altında değerlendirmek isteyen bireysel yatırımcılara hitap eder. Geniş fon yelpazesi sunması sayesinde kullanıcılar, piyasa koşullarına göre portföylerini esnek şekilde şekillendirebilir. BEFAS fonları ise bireysel emeklilik sistemi (BES) kapsamında uzun vadeli birikim oluşturmak isteyen katılımcılara yöneliktir. Bu fonlarda yatırım stratejisi daha istikrarlı ve uzun vadeye yayılmıştır; amaç, emeklilik dönemine kadar dengeli bir birikim süreci oluşturmaktır.

2. Erişim ve Alım–Satım Süreci

Yatırımcılar, herhangi bir banka veya aracı kurum üzerinden yatırım hesabı açarak TEFAS fonlarına erişebilir. Fon alım–satım işlemleri gün içinde pratik bir şekilde gerçekleşir ve yatırımcı istediği kadar fon değişikliği yapabilir. BEFAS fonlarına yalnızca bireysel emeklilik sözleşmesi kapsamında erişilebilir. Katılımcı, kendi emeklilik şirketi üzerinden fonlarını yönetir ve sistem yılda en fazla 12 fon değişikliği hakkı sunar. Bu sınır, BES’in uzun vadeli planlama ve disiplin prensibi doğrultusunda uygulanır.

3. Fon Kurucuları

TEFAS fonları, SPK tarafından yetkilendirilmiş portföy yönetim şirketleri tarafından kurulur. Her fonun stratejisi, risk seviyesi ve portföy dağılımı bu profesyonel kurumlar tarafından belirlenir.

BEFAS fonlarının kurucuları ise emeklilik şirketleridir. Ancak fonların profesyonel yönetimi yine portföy yönetim şirketleri tarafından yürütülür. BEFAS fonlarında uzun vadeli birikim güvenliği ve sürdürülebilirlik ön plandadır.

4. Devlet Katkısı ve Vergilendirme

Fon piyasasında devlet katkısı yalnızca bireysel emeklilik sistemine yönelik olarak uygulanır. BEFAS kapsamındaki emeklilik fonlarında, katılımcıların sisteme düzenli katkı yapmalarını teşvik etmek amacıyla belirli koşullar altında devlet desteği sağlanır ve bu katkının hakediş oranı sistemde kalınan süreye göre kademeli olarak artar. TEFAS fonlarında ise herhangi bir devlet katkısı bulunmaz; bu fonlar tamamen yatırım amaçlı bir yapıya sahiptir.

Vergilendirme süreci iki platformda farklı prensiplere dayanır. TEFAS fonlarında stopaj oranı fonun türüne göre değişiklik gösterir; bazı fon türlerinde istisnalar uygulanabilirken diğerlerinde standart oranlar geçerlidir. BEFAS tarafında ise vergilendirme, sistemden ayrılma süresine bağlı olarak kademeli şekilde hesaplanır. Bu yapı, bireysel emeklilik sisteminde uzun vadeli kalmayı destekleyen bir vergi avantajı mekanizması oluşturur.

5. Likidite ve Esneklik

TEFAS fonları yüksek likidite sunar. Yatırımcı dilediği zaman fon alımı veya satımı yapabilir ve işlemler kısa sürede tamamlanır; bu yönüyle kısa vadeli fırsatları değerlendirmek isteyen kişiler için uygundur. Öte yandan BEFAS fonları emeklilik odaklı bir yapıya sahip olduğundan likidite daha sınırlıdır. Sistemden erken çıkılması durumunda vergi avantajı ve devlet katkısı kayıpları yaşanabilir. Bu nedenle, BEFAS’ın tasarruf disiplinini korumaya yönelik uzun vadeli bir sistem olarak konumlanmasını sağlar.

6. Yönetim Giderleri

TEFAS fonlarında yönetim giderleri, fon türüne, stratejisine ve risk seviyesine göre değişiklik gösterebilir. Aktif yönetilen veya yüksek riskli fonlarda oranlar daha yüksek olabilir. 

BEFAS fonlarında ise yönetim gider oranları daha sınırlı bir aralıkta tutulur. Emeklilik fonlarında amaç, uzun vadeli birikimin gereksiz maliyet yüküyle azalmasını önlemektir; bu doğrultuda gider oranları daha dengeli şekilde belirlenir.